ABD’li gazeteci Streit"in
gözünden 1920"lerin Türkiyesi
ANKARA SOKAKLARINDA MiSKET
OYNAYAN ÇOCUKLAR: “Sanirim tüm
dünyada çocuklar üc asagi bes yukari ayni. Sicak günlerde
küçük Türk kiz ve oglanlarin
Ankara sokaklarinda birlikte ip atladigini gördüm. Camdan
bilyeleri yoktu, hatta kilden
yapilma bilyeleri bile yoktu.
Onun yerini tutan koyunun asik
kemiklerini kulaniyorlardi.”
MUSTAFA KEMAL PASA ANKARA'DAKi
BiRLiKLERi TEFTiS EDERKEN Streit
bu fotografin arkasina söyle
yazmistir: “Angora birlik
teftisi, Mustafa Kemal Pasa
selam verirken”
ANKARA'DAKi BOLSEViK
BÜYÜKELCiLiGi PERSONELi Streit,
Türk bir fotografçidan satin
aldigi fotografin arkasina
“Angora Bolsevik Büyükelçiligi'
basligi altinda oldukça kapsamli
notlar almis. Notunda
fotograftaki insanlarin
özelliklerini anlatmis.
MUSTAFA KEMAL BÜYÜK MiLLET
MECLiSi'NE SESLENiYOR 1 Mart
1921 (Fotograf: Esad Nedim,
Mustafa Kemal Pasa'nin Fotografçisi C. S. Streit o
güne dair izlenimlerini söyle
anlatmıs: “Konusmasını
dinledigim gün kürsüye kalabalik sira aralarindan tek basina
varmisti. Alkis dindiginde
–genelde Meclis'te az alkis
olur- hazirladigi uzun konusmayi
okudu. Yankili sesi ve
etkileyici kisiligi sunumunu
etkin kiliyordu. Meclis onu
büyük dikkatle dinliyordu. Hem
kamuda hem özelde agir, ölçülü
bir tonda konusuyordu. Bu da
söylediklerine tuhaf bir güç katiyordu.”
CERiTMÜMiNLi KÖYÜNDE ÇOCUKLAR
TÜRKiYE / 1920 -1921. C. K. Streit: “Imani kuvvetli anlamina
gelen Ceritmüminli, seksen
aileden olusuyordu. Türk
köylerindeki refah seviyesiyle kiyaslaninca görece iyi
durumdaydi. Ve bu köyde misafir
evi vardi. ”
ESKiSEHiR'DEKi KADIN iLKOKUL
ÖGRETMENLERi C. S. Streit'in
Eskisehir'de ziyarete gittigi
bir ilkokula dair görüsleri
söyle: “Hem erkek hem kadin
ögretmenler okullarini
gelistirme konusundaki samimiyet
ve çabalariyla beni çok
etkiledi. Mütevaziydilar ve
okullari olmasi gerektigi kadar
iyi olmadigi için özür
dilediler. (...) Lise
müdiresinin bana iletmem için
verdigi mesajla daha iyi
anlatabilirim: 'Lütfen
Amerika’daki kizkardeslerimize,
ülkemize medeniyet ve ilerleme
getirme konusunda elimizden
gelenin en iyisini yaptigimizi
söyleyin'”
ESKiSEHiR'DE VALS YAPAN TÜRK iLKOKUL ÇOCUKLARI C. S. Streit'in Eskisehir'de ziyaret
ettigi bir ilkokuldan
izlenimleri söyle: “Türk
ilkokulunda duyulanlar: -
Kavalyem nerede? - Burdayim,
hanimim Ziyaret ettigim okullar arasinda en ilginçleri
ilkokullardı. Türk kız ve erkek
çocuklarin yan yana oturdugunu
gördüm. Okullarin birinde bes kiz, bes erkek oldukça zor bir
dans sergilediler ve hep birden
sarki söylediler. Hem adimlar
hem de müzik Avrupaliydi ve dans
erkeklerle kizlarin çift olup
vals yapmasiyla sona erdi. Ve
valsin oldukça iyi oldugunu
ekleyebilirim.”
FEVZi [ÇAKMAK] PASA VE MUSTAFA
KEMAL PASA, ANKARA HARBiYE
OKULU'NDAKi iLK MEZUNiYET TÖRENi
C. K. Streit fotografin arkasına
söyle yazmis: Kabine baskanı ve
Milli Savunma Vekili Fevzi Pasa
(tabelanın tam arkasindaki),
Büyük Millet Meclisi Baskanı
Mustafa Kemal Pasa (sagindaki):
ilk diploma töreni talimleri,
Ankara'da kurulmus ilk Türk
Harbiye okulu. Harbiyeliler
solda
KURMAY ALBAY HÜSEYiN HÜSNÜ EMiR
6 EKİM 1923'TE BiRLiKLERi GALATA
KÖPRÜSÜ'NDEN GEÇiRiYOR C. K. Streit'in 22 Kasim 1923’te Public Ledger’de yayimlanan bir
haberinde resim su baslikla yer
aldi: “Mustafa Kemal Pasa:
Arinmis mükemmeliyet, Alt
baslık: '1453 Tarihini
Tekrarlamak,Türkler
Konstantinopolis'e yeniden
giriyor. itilaf kuvvetleri tarafindan
sehrin bosaltilmasi
üzerine Albay Hussein Husni Emir
Bey Çelik Alay'ı Galata
Köprüsü’nden geçiriyor.'”
iSTANBULLULAR GALATA KÖPRÜSÜ'NDE
MiLLiYETCi KUVVETLERi KARSILIYOR
(6 Ekim 1923) C. K. Streit
fotografi söyle etiketlemis:
“Bayanlar önden! Türk kizlari
Galata Köprüsü’nü geçen
birliklere alkis tutuyor, 6
Ekim”
KÖY EViNiN ÖNÜNDE HALiDE EDiB
HANIM Bu fotograf Halide Edib
tarafindan C. K. Streit'e hediye
edilmistir: “Ankara'dan birkaç
mil uzakliktaki bir köyde
(Kalaba) güneste kurumus
kerpiçten küçük bir evde oldukça
sade bir hayat sürüyor. Bir kaç
kez onunla orada çay icme ve
yemek yeme zevkini tattim.
Salonunda birkaç Milliyetçi
liderle tanistim.(...) Batı da
dahi erkek isi denilebilecek
isleri yapıyor olmasina ragmen
Halide Hanım’da erkeksi hiçbir sey yok. (...) Entelektüel
açıdan Batili kadinlar arasında
da yüksek bir seviyede olurdu.
Bugün önde gelen Türk
romancilarindan biridir.
Hünerlerine ek olarak, kesin bir
nisancı ve uzman bir binicidir.”
ANKARA / 1920 – 1921 C. K.
Streit: (Streit bu fotografin
arkasina sadece 'Angora' yazmis.
Sehrin Ulus semtinde çekilmis
gibi görünüyor. Çünkü arka
plandaki cami Hacı Bayram
Camii'dir)
HAMLET PERFORMANSINI TANITAN
AFiS C. K. Streit afisle ilgili
sunları söylüyor:
“Türkiye’deyken onca süprizlerle
karsilastim ama o gece Anadolu
Tiyatro Grubu’nun 'abidevi sanat
eseri' 'dünyanin en meshur
trajedisi' ‘Hamlet’i
sergileyecegini bildiren
afislerle karsilasmam oldu.
Afislerden biri dramadaki bir
sahneyi gösteren büyük bir
resimle süslenmisti.”
HAVZA'DA ANAYOL Streit ve ekibi
Merzifon'a Havza kasabasi
üzerinden gitti. Yazdiklarindan
anlatmasa da bir fotografi var.
Sadece 'Havza' diye baslık atmis.
ATLI SÜVARiLER
TEGMEN ‘KARA’ FATMA HANIM
(fotografin saginda) VE
BiRLiKLERi 1923’TE iSTANBUL’A
GiRiYOR Streit bu fotografin
arkasina söyle yazmis: “Tgm.
Fatma Hanim, Türk-Yunan savası sirasinda cephede bir kadinlar
bölügünün basinda savasirken
kazandigi madalyalariyla.” Streit, onun ‘’kadinlar
bölügü’’ne komuta ettigini
söylerken hata yapıyor,
erkeklerden olusan bir birligin,
muhtemelen fotografta sagında
duranların basindaydi.
KARDA YALINAYAK SU TASIYAN
KIZLAR C. K. Streit köyle ilgili
izlenimlerini söyle anlatmis:
“Sekili'de kalan köylüler
yoksulluk içerisinde ve yirtik
pirtik giysilerle yasiyorlardi.
iki kizin nehirden su tasirken
karda yalinayak yürüdügünü
gördüm. İçlerinden biri resmini
çekmeye çalistigimda korktu ve
hickira hickira aglamaya
basladi.” [Sekili köyü Yozgat
vilayetinin Yerköy kazasindadir]
MUSTAFA KEMAL PASA EViNDEKi
OFiSiNDE
NEAR EAST RELIEF'iN MERZiFON'A
GiDEN “REO” KAMYONETi C. K. Streit'in Merzifon yolculuguna iliskin söyledikleri söyle: “Hiz
göstergesi saate 2 mil
ilerledigimizi gösterecek kadar küstahti. Gecenin dördünde iki
saat kar kürekleyip arabayi
ittik. Bizi pek hos seyler
beklemiyordu, çünkü ates yakacak
odun da benzin de yoktu. Fakat yaraticiligimiz ve gücümüz
tükenme noktasina geldiginde
arabayi kar yiginindan
çikardik.”
MiLLiYETCi BiRLiKLER
ESKiSEHiR'DE C. K. Streit'in
Eskisehir ziyaretine iliskin
izlenimleri söyle: “Yol üstünde
bir istasyonda (Eskisehir) Türk
Ordusunun savasan bir kurum
olarak bu kadar iyi olmasinin
sebebini daha iyi anladigim bir
örnekle karsilastim. Kasabadaki
bir Türk subayı trenimizi bir
baska görev için terk ediyordu.
Erler ona veda etmek için
çevresinde toplanmisti. Her
biri, subayin elini ilk önce
çenelerine, sonra alinlarina
degdirerek, Türk usulu selamladi
ve sonra elini sikip öptüler.
Tren kalktiginda bazilarinin
gözlerinde yas vardi. Türk
subaylari ve askerleri arasinda
baska güzel hissiyat örneklerine
de raslamistim ama bu duygu
seliyle hiçbiri yarisamazdi.”
MUSTAFA KEMAL PASA ESKiSEHiR
YAKININDAKi CEPHEYi ZiYARET
EDiYOR SUBAT 1921 [Saginda
Binbasi Salih (Bozok) ile] C.K.
Streit fotografin arkasına söyle
yazmis: Mustafa Kemal Pasa ve ateseleri Eskisehir'de bir
teftis gezisi sirasinda (Subat)
Fotograf Mustafa Kemal Pasa'nin
resmi fotografçisi Esad Nedim'e
ait.
MUSTAFA KEMAL PASA'NIN GÖZLÜKLÜ NADiR BiR FOTOGRAFI Streit’in
kaleminden: “Onu gözlükleriyle
ve kalpaksiz görünce profesöre
benzer bir edasi var. Yüzünde
idealist (hayalperest) bir sey
var, özellikle gözlerinde, ama
hayallerini gerçeklestiren bir
hayalpereste ait.”
ANKARA'DA SOKAKTAN BiR MANZARA
ANKARA / 1920 -1921... C. K. Streit: “Beni en çok etkileyen
seylerden biri de konustugum Türkler'in çogunun gösterdigi birakin mütevaziyi alcakgönüllü
ruh haliydi. Benden istedikleri
tek sey gördüklerimi oldugu gibi
rapor etmem oldu.”
MUSTAFA KEMAL PASA KENDi OTURMA
ODASINDA (3 MART 1921) C. K. Streit'in kaleminden: “Beni
kabul ettigi calisma odasi
resimler, fotograflar, kitaplar,
sanat objeleri ve mobilya ile
zevkle dösenmisti. insanin
herhangi bir üst sinif Batili
evinde rastlamayi bekleyecegi
bir oda. (...) Mustafa Kemal
Pasa ile mülakat yaparken
ellerinin bilinçsizce kehribar
bir tespihle oynadigini fark
ettim.”
SAMSUN'DAN ÇORUM'A GiDERKEN
DEVE, BEYGiR VE ESEK KAFiLELERi
C. K. Streit yolculugu söyle anlatiyor: 'Samsun’dan Çorum'a
giden yolda Doruk Han’da deve
sürücülerinden birine seyahatin
güvenli olup olmadigini
sormustum: “Birkaç ay evvel bu
yolda seyahat edemezdiniz”dedi,
“ama artik babamız Mustafa Kemal
Pasa sagolsun eskiya tehlikesi
yok. Allah ona uzun ömür versin”
dedi.
STREiT'iN SUSUZ LOKOMOTiFi iÇECEK MOLASI VERiRKEN
Fotografin arkasina
“Lokomotifimiz içkisini
yudumluyor” yazan C. K. Streit
'mola'yi söyle anlatmis:
“Türkler'in Ankara'dan Sivas'a
dösedigi dar hatli demir yolunun
mevcut son noktası olan
Yahsihan'dan Ankara'ya yola çiktik. Rüzgari azaltmasi için
bavulumuzu yulaf yigininin
tepesine yerlestirdik ve arkasina uzanarak seyahat ettik.
O gün birçok hadise oldu. Küçük
lokomotif su borularında bir
sorun vardi. Hareket etmeden
önce buhar kazaninin elden ele
kova tasinarak doldurulmasi
gerekti. Bu lokomotife ancak
susuz denilebilir. Geçtigimiz
her akarsu ve sulama arikinin
yaninda durup hortum çekerek lokomortifin susuzlugnu giderdik
TiPiK ANADOLU DÜKKANLARI C. K. Streit'in kaleminden: “Madan'da
[Maden] ögle yemegi için mola
verdik ve bir Rum restoraninda
yemek yedik. Bir sokaga çogu
Ermeni olan demirciler ve bakircilar dizilmisti, arada
Türk zanatkarlarinin dükkanlari
da bulunmaktaydi. Türkiye'deki
magaza ve dükkanlar üç asagi bes yukari birbirine benziyor - bir
taraf tamemen açik ve sokaga
bakan tek küçük bir oda.”
6 EKiM 1923'TE “GRAND RUE DE
PERA” C.K. Streit fotografin
arkasina söyle yazmis: “Türk
birliklerinin istanbul'a
girmesinin serefine Türk Zafer
Takı”
SAMSUN'DA RUM, ERMENi VE TÜRK
KADIN TÜTÜN iSCiLERi 1920-1921,
C. K. Streit: “Samsun’dan
ayrilmadan önce Rum, Ermeni,
Türk kadin ve çocuklarinin yan
yana calistigi Regie [tütün]
fabrikasini ziyaret ettim. [Rum
fabrikasi idi] Türk kadinlari
savasin çikmasindan itibaren
evlerinden disarida yeni
çalismaya baslamisti -bu da
kadinlarin tecrit edilmesinin
sona ermeye basladiginin bir
diger göstergesidir.
STREIT’iN YAYLISINI TAMİR iCiN
ÇALISMALAR DEVAM EDERKEN Streit
bu fotograf arkasina söyle
yazmis: “Tuz Çölü’nde bir kaza –
arabam ‘yayli’ buzlu akarsuda
takildi, dingil kirildi.”
KÖY DÜGÜNÜNDE MÜZiSYENLER VE
HALK OYUNU OYNAYANLAR
TÜRKiYE / 1920-1921... C. K. Streit: “Dinar'a gelmeden evvel
bir dügün icin hazirliklarin
yapildigi küçük bir köy
kasabasinda durduk. Vardigimizda
bir grup köylü bir bayrak,
davullar ve zurnalarla
(enstrümanlar el yapimiydi) köye
giderken, dügün atesini hazirlamak üzere çali tasiyan
bir öküz arabasina eslik
ediyordu. Yük, bayrakla
donatilmis bir evin kapisinda
bosaltildi. Dügün bu evde olacakti.
Streit, milliyetçi birlikler
içerisinde çocuk askerlerle
görüstügünü anlatirken onlarin
etkisinde kaldigini gizlemiyor. Streit çocuk askerler için
sunlari söylüyor: "Kendilerini
çok ciddiye aliyor ve adam havasi tasiyorlardi. Ve sadece
çocuk degillerdi: Birçok yetiskinin yasamamis oldugu
deneyimler onlari
olgunlastirmisti. Ufakliklar
hayati görmüs ama hayat onlari
yozlastirmamis. Bazi yönlerden
yetiskin erkekler ama
kalplerinde hala çocuklar."
Asker çocuk Tevfik: "Üç tabancam
vardı, biri Fransız, biri Yunan,
biri de Bulgar yapimi.Bulgar
karabinami Pasa'ya (Mustafa
Kemal) verdim. (...) Eger onu
kemerine takarsa ve yanina elli
fisek alirsa otomobilinde
giderken kendini koruyabilir."
Asker çocuk Cemal: "Bana Türk
düzenli birliklerinden bir
subayin yazdigi ve karsilasacagi
herkese onu öven bir mektup
gösterdi: 'Yası küçük olsa da
erkek gibi savasmistir ve hemsehrilerinin takdirini hak
etmistir. Bir kez basindan, bir
kez de sol kalçasindan olmak
üzere iki kez yaralanmistir'
Türkiye'nin görülmemis
fotografları |